Кеңес өкіметі орнағаннан кейін оның құрамында болған халықтар ащы нәубеттен көз ашпады десек те болады. Бұл – 1931-1933 жылдардағы ашаршылық пен саяси қуғын-сүргін.
Өткен ғасырдың 20 жылдарынан бастау алған қуғын-сүргін 30-жылдары, одан кейінгі Ұлы Отан соғысы тұсында, Сталин қайтыс болған 50-жылға дейін жалғасын тауып, үкіметтің саясатын сынға алған немесе үкіметке жақпаған азаматтарды «халық жауы», «буржуазияшыл ұлтшыл», «қандыбалақ қарақшы», «жікшіл», «космополит» және тағы басқа айыптармен соттады, лагерьге жапты, ату жазасына кесті. Қуғын-сүргінді ұйымдастырушы НКВД, ГУГБ, ОГПУ сияқты құрылымдармен халық жауларын әшкерелеп, оларды ұрып-соғу, қинау, алдау сияқты түрлі тәсілдерді кеңінен қолдану арқылы сағын сындырып, көп жағдайда үш адамның қолымен шығарылған шешіммен үкім шығарылды. Қуғын-сүргінге ұлт интеллигенциясынан бастап, тыныш қана малын бағып жүрген қарапайым шаруа, діндар адамдар ілікті.
Ал 1931-1933 жылдардағы Қазақстандағы ашаршылық қазақ халқының есіне жазылмас жара салды. Осы жылдар аралығында ұлтына, түріне қарамай, қазақ жерін мекендеген қаншама адам аштық тырнағына ілігіп, ажал құшты, ауызға салар талғажау іздеп, жаяу-жалпы елді мекендерді кезді, өзге республикаларға, шет мемлекеттерге қарай босты. Ашаршылықтан елімізде адам шығыны да, мал шығыны да есепсіз болды. Қолындағы соңғы тұяғын сойып жеген шаруаның ертеңгі күні бұлыңғыр еді. Ертеңін ойлауға шамасы да жетпеді, жеткізбеді де. Қолда ұстаса, ұрыға алдырып, аңырап қалады, сойып жесе, алдағы өмірі не болады? Бəрі күңгірт, қараңғылық басқан, тұман болып, белгісіз өмір күйін кешті. Ауыл аштық тозағына тап болды. Дайындау науқандарының күштеп тартып алу кепіліне айналды, халықты жайылымнан азық іздеуге мəжбүр етті.
Біріншіден, ашаршылық қасіреті Қазақстанның демографиялық өсуіне үлкен зиянын тигізді. Аштықтан өлгендердің саны есепсіз болды. Осы күнге дейін аштықтан, жұқпалы аурулардан қырылғандардың санын нақтылай алмай отырмыз. Бұл мəселені зерттеген ғалымдардың еңбектерінде құрбан болғандардың саны әртүрлі көрсетіліп келеді. Зерттеушілер аштықтан өлгендердің санын 1 млн 750 мыңнан 2 млн 500 мың аралығы деп айтады. Сондықтан бұл мəселені жіті зерттеу аса маңызды.
Екіншіден, облыс халқының Батыс Сібірге, Батыс Қытайға, Қазақстанның басқа ішкі облыстарына қарай босуы халықтың санын кемітті. Өйткені аштық азабынан өзге елдерге кеткендердің басымы қайтып оралмай, сол барған жерлерінде тұрақтап қалды. Бұл мәселе де болашақта үлкен зерттеу нысанына айналуға тиіс.
Үшіншіден, республиканың халық шаруашылығының, соның ішінде мал шаруашылығының құлдырауына əкеліп соқты.
Екі нәубет те халықтың санасында ұзақ жылдар сақталып қалды. Үкіметтің қатаң бақылауына, қаһарына ілігіп қаламын-ау деп үрейленген, қорыққан куәгерлер жұмған аузын ашпады. Ұзақ жылдар бойы жабулы күйінде қалды.
Қуғын-сүргін де, ашаршылық мәселесі де қазіргі кезде жақсы қарастырылуда. Соңғы уақытта қуғын-сүргін мен аштық қасіретін қарастыру мемлекеттік деңгейде қолға алынып, нəтижесінде, бір кездерде қол жетпеген құжаттар іздестіріліп, екі нәубетті айғақтайтын көптомдық жинақтар жарық көрді. Бұл осы зұлматты зерттеушілерге көп мүмкіндік туғызып отыр.
Жалпы аштық мәселесін зерттеуде балалардың аштыққа ұшырауын, ұлт зиялыларының бұл нәубетті ауыздықтаудағы қызметін, аштық тұсындағы саяси қуғын-сүргінің өршуін, аштық құрбандарының санын анықтау аса маңызды.
