Қарынның ашуы мен ашаршылықтың арасындағы айырмашылықтың жер мен көктей екені анық. Қазақ «қарны ашқан адам – ұрысқақ» дейді, бірақ бұл жеке адамның күйі ғана. Ал ашаршылық — тұтас ұлттың болашағын жойып жіберетін қасірет. Академик Ханкелді Әбжановтың айтуынша, қазақ халқы бұл қатерді толық бастан өткеріп, оның зардабын әлі күнге дейін тартып келеді.
«Біз санадан бұрын санымыздан айырылдық»
Әбжановтың пікірінше, 1931–1933 жылдардағы ашаршылық қазақ халқының демографиялық дамуын бірнеше жылға емес, тіпті ғасырларға шегеріп жіберді.
Ол бір ғана салыстырудың өзін-ақ бәрін түсіндіреді:
— «Кезінде өзбектер бізден 3-4 есе аз еді. Бүгінде керісінше – олар бізден үш есе көп. Бұл — ашаршылық салдары. Демек, қазақ халқының өсу қарқыны кемінде 40 жылға емес, әлдеқайда ұзақ мерзімге тежелді», — дейді академик.
Бұл демографиялық трагедия қазақтың этникалық дамуына, мәдени дүниетанымына, шаруашылық құрылымына, ұлттық мінезіне орасан зиян келтірді.
Зерттеу бар, бірақ толық емес: саяси баға – ең басты жетіспеушілік
Тәуелсіздік жылдары ашаршылық тақырыбы зерттеле бастады. 1980-жылдардың соңында академик М.Қозыбаев, профессор Ж.Әбілхожин, демограф М.Тәтімов тарихи зерттеулердің негізін қалады. Қазір зерттеушілер қатары жүзден асты. Ашаршылыққа қатысты 10 томдық құжаттар жинағы жарық көрді.
Алайда Әбжановтың айтуынша, бұл жеткіліксіз:
- 1919, 1921, 1946 жылдардағы ашаршылықтар толық зерттелмеген,
- қуғын-сүргіннің өңірлік ерекшеліктері толық ашылмаған,
- көптеген мұрағат құжаттары қолжетімсіз,
- ең маңыздысы – Қазақстандағы ашаршылықтарға мемлекеттік деңгейде саяси баға берілмеген.
Академик бұл мәселеде батыл пікір айтады:
— «Қазақстан билігі ашаршылық тақырыбын терең зерттеуге мүдделік танытып отырған жоқ. Кеңестік билік жасаған қасіреттер үшін халықтан кешірім сұралатын уақыт келді. Бұл — моральдық жауапкершілік. Тәуелсіз биліктің өзгеше мақсат-міндеттерге ие екенін дәлелдейтін қадам да осы болмақ», — дейді ол.
Жоқшылық пен аштықтың көлеңкесі – бүгінгі күнге дейін созылған жара
Сөз барысында академик ашаршылықтан кейінгі жылдардағы ұжымдастыру, кәмпеске, азық-түлік тапшылығы Кеңес Одағы ыдырағанша жалғасқанын атап өтеді.
Бұл жағдай қазақтың әлеуметтік мінезіне, күнделікті дағдысына, өмір салтына терең еніп кеткен.
Академиктің пікірінше, дерттен айығудың жалғыз жолы — экономика мен ғылымды, білім мен технологияны дамыған елдер деңгейіне жеткізу.
Қазақ халқының әлеуеті — тек материалдық даму арқылы ғана толық ашылады.
— «Жігітке қой бақтырған кедейшіліктен арылмайынша, рухани жаңғыру да болмайды. Сондықтан Алаш көсемдері көтерген “Оян, қазақ!” идеясы бүгінде де өзекті», — дейді ол.
Қорытынды
Ханкелді Әбжанов айтқан ой-тұжырымдар — тарихи әділет үшін, ұлттық жадыны жаңғырту үшін аса маңызды. Ашаршылық пен қуғын-сүргін — өткеннің ғана емес, бүгінгі қоғамның да айнасы.
Бұл қасіреттерге саяси баға беру —:
- ұлттық ар-ождан алдындағы парыз;
- тарихи әділетті қалпына келтірудің негізі;
- тәуелсіз мемлекеттің ересек, жауапты ел екенін дәлелдейтін қадам.
Ұлттың дертімен бетпе-бет келу — оның айығуына бастайтын жол.
