Қазақстанда саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау ісі – ел тарихындағы ең маңызды миссиялардың бірі. 2020 жылы 24 қарашада Президент Жарлығымен құрылған Мемлекеттік комиссия осы бағытта ауқымды әрі көпдеңгейлі жұмыс атқарды. Комиссияның басты мақсаты – кеңестік репрессиялардың құрбандары мен зардап шеккендерінің есімін қайта жаңғыртып, тарихи әділеттілікті орнату.
2020-2023 жылдары Қырымбек Көшербаев пен Ерлан Қариннің басшылығымен 10 ғылыми-зерттеу тобы, 67 өңірлік комиссия, жүздеген сарапшы мен ғалымдар 2,6 миллионнан астам құпия құжатты зерттеп, 311 мыңнан астам азаматты ақтауға ықпал етті. Осы жұмыстардың нәтижесінде архив құжаттарының көпшілігі құпиясыздандырылып, қоғам назарына толық ашылды.
Жобалық кеңсенің жетекшісі Сабыр Қасымов басқарған жұмыс тобы ғылыми әдіснама әзірлеп, өңірлерге бағыт-бағдар берді. Астана, Алматы, Шымкент және барлық облыстарда семинарлар, ғылыми-практикалық конференциялар өткізілді. Сондай-ақ, өңірлік комиссиялар жергілікті тұрғындармен кездесулер ұйымдастырып, құжаттар мен куәліктер жинау арқылы тың деректерді ғылыми айналымға енгізді. Бұл тәжірибе архивтегі мәліметтерді нақты өмір деректерімен толықтыруға мүмкіндік берді.
Комиссияның жұмысының нәтижесі ретінде «Мемлекеттік комиссия материалдарының топтамасы» атты 31 томдық жинақ, «Ұлт азаттығы үшін күрескерлер» атты тың құжаттар топтамасы және «Халық жады» атты 20 том жарық көрді. Бұл еңбектер репрессия құрбандарының тағдырын, аштық пен қуғын-сүргіннің қасіретін дәлелді деректермен көрсетуге негіз болды.
Тарихи әділеттілікті қалпына келтіру – тек мемлекет міндеті емес, Президент айтқандай, бүкіл қоғамның парызы. Бұл – ұрпаққа өткеннің қателіктерін ұмытпау, жазықсыз жапа шеккендердің есімін сақтау арқылы кемел келешекке жол ашу. Комиссия жұмысы елімізде тарихи сананы қалыптастыруға, ұлттық бірлікті нығайтуға, сондай-ақ құқықтық мемлекет қағидаларын бекітуге зор үлес қосты.
Бұдан бөлек, Мемлекеттік комиссия тек архивтік құжаттарға сүйеніп қана қоймай, көзі тірі куәгерлер мен олардың ұрпақтарымен кездесулер өткізді. Бұл тәжірибе тарихи әділеттілікті қалпына келтіру процесін халыққа жақындатуға, қоғамда сенім мен татулықты нығайтуға мүмкіндік берді. Сонымен қатар, комиссияның зерттеу әдіснамасы мен жинақтары болашақ зерттеушілер үшін үлгі болып, ғылыми қауымдастыққа тың материалдар берді.
Тарихи әділеттілікті қалпына келтіру – бұл тек өткенді еске алу ғана емес, еліміздің тұрақты дамуы мен қоғамның құқықтық сана-сезімін күшейтудің маңызды факторы. Мемлекеттік комиссияның үш жылдық жұмысы осы жолдағы айқын қадамдардың бірі болып саналады.
