Саяси қуғын-сүргін мәселесін түбегейлі шешу үшін тек тарихи емес, құқықтық тұрғыдан да жүйелі қадамдар қажет. Мемлекеттік комиссияның ғылыми-зерттеу топтары бұл бағытта бірнеше жаңа заң жобасын әзірледі, олар репрессия құрбандарының құқықтық мәртебесін нақты айқындауға мүмкіндік береді.
И.Борчашвили жетекшілік еткен топтың бастамасымен төмендегі үш заң жобасы дайындалды:
- «Саяси қуғын-сүргіннен зардап шеккендер мен құрбандарды толық ақтау туралы» заң – репрессияға ұшырағандардың 10-нан астам негізгі санатын құқықтық тұрғыдан ақтауды көздейді. Бұл санаттарға кеңестік билік тарапынан жазықсыз жазаланған азаматтар, олардың отбасы мүшелері және жеке меншік, діни немесе шығармашылық қызметтері үшін қуғындалғандар кіреді.
- «Қазақстанның саяси тәуелсіздігі үшін күрескендер мәртебесі және саяси ақтау туралы» заң – ғалымдар, дін қайраткерлері, шығармашылық өкілдері, ұлт-азаттық қозғалыс қайраткерлерін саяси тұрғыдан ақтауға бағытталған. Бұл заң тарихи әділеттілікті қалпына келтіру арқылы елдің ұлттық сана-сезімін нығайтуға мүмкіндік береді.
- «1920-1930 жылдары Қазақстаннан кеткен мәжбүрлі босқындар туралы» заң – тарихи себептермен елден кетуге мәжбүр болған қандастар мен олардың ұрпақтарына қатысты құқықтық нормаларды реттейді. Бұл заң босқындардың мәртебесін халықаралық және ұлттық құқықтық стандарттарға сәйкес анықтайды, олардың елге оралу құқығын қамтамасыз етеді.
Комиссия кеңестік кезеңнің заңдары мен жазалаушы органдардың құжаттарына құқықтық сараптама жасап, қазақ халқының қатарынан екі мәрте қуғындалғанын дәлелдеді:
– Біріншісі — жеке азамат ретіндегі жазықсыз қуғын.
– Екіншісі — ұлттың құқығы мен мүддесін қорғағаны үшін жүргізілген саяси репрессия.
Жаңа тұжырымдамалар мен әдіснамалар репрессия тарихын тереңірек түсінуге, ал толық ақтау – ұлттық санадағы жараны жазуға жол ашады. Бұл процесс тек архивтік деректерге сүйеніп қана қоймай, көзі тірі куәгерлер мен олардың ұрпақтарының естеліктерін де қамтиды. Комиссияның ғылыми-зерттеу жұмыстары репрессияға ұшыраған әрбір санат бойынша нақты өлшемдер мен әдістемелерді белгіледі, бұл құқықтық негізде толық ақтау жүргізуге мүмкіндік берді.
Осы заңнамалық бастамалар мен жаңа ғылыми тұжырымдар Қазақстандағы тарихи әділеттілікті қалпына келтіру жолында маңызды қадам болып табылады. Олар тек өткенді еске алу емес, келешек буынға әділ қоғам құрудың кепілі ретінде қызмет етеді. Елдің құқықтық мәдениеті мен ұлттық бірлігін нығайтуда мұндай заң жобаларының маңызы орасан зор.
