Кеңестік зұлматтың салдары 100 жылдан астам уақыт өтсе де, толық зерттеліп біткен жоқ. 1917–1953 жылдар аралығында орын алған репрессияның масштабы өте ауқымды болғандықтан, көптеген тақырыптар әлі күнге дейін жан-жақты қарастырылуды қажет етеді.
Зерттелмеген негізгі бағыттар:
– Ауылдардың сандармен таңбалануы, кейбір ауылдардың жойылуы, картографиядағы өзгерістер мен әкімшілік бөліністердің трансформациясы;
– Діни халықтық көтерілістер мен олардың басқыншылықпен қырылуы;
– Алаш зиялыларын қолдаған аймақтық тұлғалар мен олардың отбасыларының тағдыры;
– Голощекиннің «Кіші Қазан» саясатының нақты құрбандары және олардың жаппай қырылуы;
– Аштық жылдарында балалар үйлерінде қаза тапқан балалар мен жасөспірімдер саны;
– Әйелдер мен балаларға жасалған репрессиялар, олардың өмірлері мен тұрмысына тиген ұзақ мерзімді әсері;
– Атылған адамдардың көмілген орындарын анықтау, оларды мемориализациялау және ескерткіш орнату мәселелері.
Мемлекеттік комиссияның ауқымды жұмысының нәтижесі ретінде жарық көрген «Халық жады» 20 томдығы – қарапайым азаматтардан, олардың ұрпақтарынан жиналған куәліктер мен сұхбаттарға негізделген баға жетпес еңбек. Бұл жинақ тек өткенді түгендеумен шектелмей, тарихи әділеттілікті қалпына келтіріп, ұлттық бірлікті нығайтуға бағытталған. Онда әрбір жазықсыз жазаланған адамның тағдыры, отбасыларының қасіреті, сондай-ақ қоғамдағы өзгерістер баяндалған.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев репрессия құрбандарын еске алу күнінде:
«Жазықсыз жапа шеккен боздақтарды ақтау ісін жалғастыру – өте маңызды мәселе»,
деп атап өткен. Бұл сөздер тарихи әділеттілікті қалпына келтірудің мәнін және мемлекет пен қоғам алдындағы жауапкершілікті нақты көрсетеді.
Ұрпақ алдында тұрған қасиетті міндет – әрбір жазықсыз құрбанның есімін қайтару, тарихтың ақтаңдақтарын түбегейлі зерттеу және мұндай қасіреттің енді қайталануына жол бермеу. Сонымен қатар, өңірлік комиссиялар мен ғылыми-зерттеу топтары тың деректерді жинау арқылы ауылдардағы қуғын-сүргін орындарын нақты анықтап, мемориалдық және ақпараттық жобаларды жүзеге асыруда.
Бұл жұмыстар тарихи жадыны жаңғыртып, қоғамның барлық буындарын өткенді білуге, бағалауға және сабақ алуға шақырады. Әрбір зерттелген факт, әрбір куәлік – еліміздің рухани және ұлттық тұтастығын сақтау жолындағы маңызды қадам.
